Komediant w pułapce płomieni

(...) z Zelwerem łączy mi się coś, co nazwałbym moralnością pedagoga. Składały się na nią, przy nieustannej działalności artystycznej, pasja, oddanie – i nie waham się tak powiedzieć – poczucie pewnej misji do spełnienia. Dzisiaj dopiero rozumiem, że to, co dla nas młodych, głupich i zapalonych było kolorową, upajającą egzotyką, przygodą, w rzeczywistości było wielką lekcją szacunku dla pracy, dla teatru i dla drugiego człowieka.

- Aleksander Bardini 

Aktorem, którego działalność artystyczną honoruje się po dziś dzień, jest Aleksander Zelwerowicz. Przede wszystkim mowa tu o człowieku wszechstronnie uzdolnionym, który nie tylko reprezentował wyrafinowany kunszt aktorski, lecz także zdolności pedagogiczne, reżyserskie czy nawet przywódcze. 

Aleksander Zelwerowicz jako Szambelan
 w Panu Jowialskim Aleksandra Fredry,
 Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, 1918

Aleksander Zelwerowicz przyszedł na świat 14 sierpnia 1877 roku w lubelskiej kamienicy Rynek 3. Był dzieckiem byłego lekarza, uczestnika powstania styczniowego, a po wojnie komisarza sądowego - Aleksandra Zelwerowicza i Bronisławy z domu Rydzewskich. Wychowywano go w duchu patriotycznym i wielkiej miłości do swej Ojczyzny. Po śmierci ojca wraz z ukochaną matką przeniósł się do Warszawy, gdzie uczęszczał do IV Gimnazjum Męskiego o profilu klasycznym, a następnie przeniósł się do kolejnej szkoły. Także został z niej wydalony. Powodem opuszczenia przez niego placówki było uczestnictwo w teatrach ogródkowych, czego surowo zabraniały władze tamtejszego gimnazjum. Udało mu się uzyskać maturę w rosyjskiej szkole w Orle. Później rozpoczął dalsze kształcenie w Szkole Handlowej Kronenberga oraz Klasie Dykcji i Deklamacji w Warszawie. W 1896 roku miał miejsce jego debiut sceniczny w Komedii Omyłek Williama Szekspira w warszawskim Cyrku. Towarzyszył mu zespół należący do teatru łódzkiego Michała Wołowskiego. Następnie studiował literaturę i nauki społeczne na Uniwersytecie Genewskim. 

W czasie wakacyjnego przyjazdu do Polski Zelwerowicz zatrudnił się w teatrze łódzkim i ostatecznie wpadł w objęcia Melpomeny. Nigdy nie wznowił swojej nauki w Szwajcarii. Z roku na rok, z występu na występ aktor stawał się coraz większą gwiazdą, a jego nazwisko na bilbordach przyciągało miłośników najbardziej kunsztownych spektakli. Artysta występował jako aktor teatralny w Łodzi, Krakowie, Poznaniu, Wilnie, Grodnie, Zakopanem, Zgierzu, Pabianicach, Kaliszu, Kutnie, Łowiczu, Tomaszowie, Piotrkowie, Częstochowie, Lublinie, Radomiu, Sosnowcu, Lwowie i Połądze. Poprzez swoje podróże i częste zmiany miejsca pracy zdobył ogromne doświadczenie, które owocowało jego niebagatelnymi osiągnięciami. Ponadto nie ograniczał się do występów w swoim ojczystym kraju. Aktor chętnie korzystał z możliwości podziwiania obcych scen. W ten sposób trafił do Rosji (występując w Moskwie i Petersburgu), Łotwy, Czechosłowacji, Jugosławii, Włoch, Rzeszy Niemieckiej, Belgii i Francji (w Paryżu 13 lipca 1954 roku po raz ostatni pojawił się na scenie). Podczas pobytu w państwie rosyjskim mógł zgłębiać techniki artystyczne takich gwiazd jak: Konstanty Stanisławski, Nikołaj Jewreinow oraz Jewgienij Wachtangow. Wśród jego ulubionych artystów niemieckich znalazł się Max Reinhardt. 

Aleksander Zelwerowicz jako Figaro
w Cyruliku sewilskim Pierre’a Beaumarchais;
Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, 1917

Aktor był jednym z założycieli Związku Artystów Scen Polskich (1919) oraz członkiem Naczelnej Rady Artystycznej. Po pięciu latach mianowano go zasłużonym członkiem stowarzyszenia.

Aleksandra Zelwerowicza ceniono także za reżyserowanie różnorodnych przedstawień. W historii jego działalności reżyserskiej spośród około 280 spektakli najbardziej wsławił się inscenizowaniem dzieł Aleksandra Fredry i Józefa Blizińskiego. Sam był dyrektorem teatru w Łodzi i Wilnie oraz zarządzał Teatrem Narodowym w Warszawie. Niestety za Zelwerowiczem ciągnęło się pasmo niepowodzeń w związku z pracą na stanowisku dyrektorskim. Jego uwielbiony teatr Victoria spłonął dwukrotnie w 1909 i 1911 roku. W swoich pamiętnikach stwierdzał, że walka z żywiołem ognia została mu przypisana. Nie obawiał się jej, chociaż nie raz ledwo umknął wirującemu ogniskowi. 

Aktorstwo, jak i reżyserstwo doprowadziły do ujawnienia się zdolności nauczycielskich Aleksandra Zelwerowicza. Jeszcze jako młody aktor otrzymywał wiele propozycji udzielania lekcji recytacji i gry scenicznej. W 1918 roku był wykładowcą w Warszawskiej Szkole Dramatycznej, a w 1921 roku w Szkole Dramatycznej przy Konserwatorium Warszawskim, gdzie uznano go za najcenniejszego pedagoga.Wprowadził gruntowne i przydatne reformy nauczania fachu aktorskiego. Po latach został kierownikiem placówki, a po przekształceniu szkoły w Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej rozpoczął mu dyrektorowanie (do 1936 roku). Po zakończeniu II wojny światowej reaktywował szkołę, jednak ostatecznie poświęcił się kierownictwu warszawskiej Państwowej Szkoły Dramatycznej. Był jej rektorem do 1949 roku, a następnie profesorem oraz honorowym rektorem do końca życia. W 1955 roku placówce tej nadano imię Aleksandra Zelwerowicza. 

Aleksander Zelwerowicz i Jan Kremczar
nagrywający audycję dla Polskiego Radia

Przede wszystkim warto nadmienić, że artysta był świetnym aktorem filmowym. Pracę przed kamerą rozpoczął w 1911 roku grając głównie role drugoplanowe. Wśród nich znalazły się produkcje o następujących tytułach: Przesądy (1912), Obrona Częstochowy (1913), Tajemnica pokoju nr 100 (1914), Ochrana warszawska i jej tajemnice (1916), Rok 1863 (1922), Niewolnica miłości (1923), Skrzydlaty zwycięzca (1924), Huragan (1928), Mocny człowiek (1929), Tajemnica skrzynki pocztowej (1929), Księżna Łowicka (1932), Pałac na kółkach (1932), Dzieje grzechu (1933), Przebudzenie (1934), Dwie Joasie (1935), Granica (1938), Ludzie Wisły (1938), Serce matki (1938), Wrzos (1938), Czarne diamenty (1939), Doktór Murek (1939), Trzy serca (1939) i Żona i nie żona (1941). Zarówno wcielając się w postacie na scenie teatralnej, bądź przed kamerą Aleksander Zelwerowicz idealnie poddawał się transformacjom. Aktor był wyjątkowo wyczulony na barwę, rytm i słowa, które padały ze sceny. Posiadał intuicję, która pozwalała na wykreowanie wielopłaszczyznowego bohatera. Często korzystał z nowoczesnych metod pracy jednocześnie nie zatracając się w nich. Inspirował się elementami naturalizmu, ekspresjonizmu i modernizmu. W ten sposób był artystą wszechstronnym, który idealnie sprawdzał się w rolach i dramatycznych, i komediowych. 

Aktorzy Teatru Polskiego w Połądze, 1912.
Aleksander Zelwerowicz drugi od lewej w trzecim rzędzie.

Wybuch II wojny światowej spowodował jego chwilowe wystąpienie z życia artystycznego. Pracował jako dozorca obory, kasjer, kwestarz Domu Inwalidów Wojennych oraz zarządca przytułku dla starszych osób. Okres okupacji nie wspominał w sposób negatywny, ponieważ przez ten nieprzychylny czas dla rozwoju teatru i kina, mógł poznać życie z zupełnie innej perspektywy. Nawet o jego aresztowaniu przez niemieckich żołnierzy opowiadał z przymrużeniem oka. Po wojnie występował w Teatrze Wojska Polskiego, a od 1947 roku zaangażował się w działalność Teatru Polskiego w Warszawie. Kolejne plany pokrzyżowała mu choroba prowadząca do niedowładu rąk i nóg. Aleksander Zelwerowicz wiedział, że jego życie zbliża się ku końcowi, lecz mimo wszystko nie tracił tkwiącej w nim beztroski. Wspierany przez swoich wychowanków, przyjaciół, rodzinę (był trzykrotnie żonaty - z Emilią Kulikowską, Krystyną Sewerinówną, Marią Borowską oraz pozostawił po sobie dwóch potomków) dokonał swojego żywota 18 czerwca 1955 roku w Warszawie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach. Trzy lata po śmierci Zelwerowicza wydano jego wspomnienia pt. Gawędy starego komedianta. W 1977 roku otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, który był przyznawany szczególnym działaczom ratującym życie Żydów podczas Holocaustu. 

Zespół Aleksandra Zelwerowicza na tarasie Teatru na Pohulance

Bibliografia: 

Aleksander Zelwerowicz. Filmografia, Filmweb (online), [w:]http://www.filmweb.pl/person/Aleksander+Zelwerowicz-44996 (dostęp: 02.04.2016 r.). 

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965,Warszawa 1973, hasło: Aleksander Zelwerowicz. 

M. Mokrzycka-Pokora, Aleksander Zelwerowicz, Culture.pl (online), [w:]http://culture.pl/pl/tworca/aleksander-zelwerowicz (dostęp: 02.04.2016 r.). 

A. Zelwerowicz, Gawędy starego komedianta, Warszawa 1981.

I aktor może zostać alkoholikiem

Nieprzeciętnie utalentowany, posiadający wielką sceniczną intuicję, artysta o uwodzicielskim, sarnim spojrzeniu. Mowa tu o Józefie Węgrzynie, który pomimo licznych wzlotów i upadków nieustannie wzbijał się na szczyt polskiego światka aktorskiego. Nazywano go nawet polskim Rudolphem Valentino. Zdolności artysty nie zostały w ciągu jego życia do końca wykorzystane. Pomimo to Węgrzyn zdołał wykreować wiele interesujących postaci. Urodził się 13 marca 1884 roku w Warszawie, jako jeden z szóstki potomków dozorcy Walentego Węgrzyna i Karoliny z Beslerów. Młody Józef został wysłany w 1895 roku do szkoły realnej im. św. Anny w Krakowie, gdzie w tym samym mieście mieszkał jego brat Maksymilian wraz z żoną Faustyną Krysińską. Małżeństwo aktorów zyskiwało niemałą sławę w drugiej połowie XIX wieku i chciało jak najszybciej wykreować swojego podopiecznego na najjaśniejszą gwiazdę polskiej sceny. Po zakończeniu pierwszego etapu edukacji Józef Węgrzyn rozpoczął naukę w szkole dramatycznej prowadzonej przez Gabrielę Zapolską. Już wtedy zachwycał innych talentem pantomimicznym i parodystycznym. Nie był przekonany do rozwijania swojego warsztatu artystycznego w ramach nauki, lecz sytuacja na rynku pracy zmusiła go do wyzbycia się dumy i dalszego kształcenia. Dzięki wspólnemu mieszkaniu z aktorską parą szybko złapał bakcyla teatru, a sam jego brat wspinając się po szczeblach kariery prowadził Józefa ze sobą.

Józef Węgrzyn w swoich scenicznych wcieleniach

Debiut sceniczny Józefa Węgrzyn odbył się w 1904 roku na deskach teatru lwowskiego, gdzie młody, aspirujący aktor zastępował Stanisława Knake-Zawadzkiego w roli Psyche w Erosie i Psyche Jerzego Żuławskiego. Partnerował wówczas Irenie Solskiej. Po swoim pierwszym, poważnym występie wrócił do Krakowa, aby grać w Teatrze Miejskim. Po powrocie z tournée po Rosji z grupą Arnolda Szyfmana pracował w warszawskim Teatrze Polskim, Teatrze Rozmaitości i Teatrze Narodowym. Ponadto Węgrzyn brał udział w objazdowych spektaklach Reduty i często wyjeżdżał na występy gościnne m.in. do Krakowa, Łodzi, Poznania, Lwowa i Bydgoszczy.

Nie da się przedstawić sylwetki Józefa Węgrzyna bez omówienia jego wkładu w polską kinematografię. Aktor zaczynał swoją działalność kinową w filmach niskiej klasy, często kiczowatych, antycarskich, lecz na taką produkcję była wtedy nastawiona narodowa kinematografia. Mężczyzna rozwijał się z filmu na film, z klatki na klatkę dochodząc do ogromnej ilości perfekcyjnie wykreowanych ról. Na początku plasował się niemal zawsze na pierwszym planie, lecz z czasem musiał się zadowolić drugoplanowym bądź epizootycznym występem. Można go było obejrzeć na srebrnym ekranie w takich przedsięwzięciach jak: Słodycz Grzechu (1914), Wściekły rywal (1916), Studenci (1916), Ochrana warszawska i jej tajemnice (1916), Arabella (1917), Kobieta (1917), Jego ostatni czyn (1917), Carat i jego zasługi (1917), Złote bagno (1918), Mężczyzna (1918), Melodie duszy (1918), Książę Józef Poniatowski (1918), Carska faworyta (1918), Przestępcy (1919), Krysta (1919), Do szczęścia (1919), Uroda życia (1921), Tamten (1921), Ludzie bez jutra (1921), Tajemnica przystanku tramwajowego (1922), Strzał (1922), Od kobiety do kobiety (1923), Niewolnica miłości (1923), Skrzydlaty zwycięzca (1924), Kiedy kobieta zdradza męża (1924), Sanin (1925), Iwonka (1925), Trędowata (1926), O czem się nie myśli (1926), Uśmiech losu (1927), Tajemnica skrzynki pocztowej (1929), Dziesięciu z Pawiaka (1931), Księżna Łowicka (1932), Ostatnia eskapada (1933), Dzieje grzechu (1933), Wierna rzeka (1936), Trędowata (1936), Pan Twardowski (1936), Znachor (1937), Strachy (1938), Rena (1938), Profesor Wilczur (1938), Kościuszko pod Racławicami (1938), Florian (1938), Geniusz sceny (1939), Biały Murzyn (1939), Żona i nie żona (1941), Testament profesora Wilczura (1942) i Dwie godziny (1946).

Józef Węgrzyn z córką Zofią i synem Mieczysławem

O życiu prywatnym Józefa Węgrzyna źródła nie podają zbyt wiele informacji. Jego pierwszą żoną została poznana w Teatrze Miejskim, siostra jego kolegi – Anna Kurkiewiczówna. Tląca się miłość między parą zaowocowała dwójką wspaniałych dzieci. Zofia i Mieczysław dorastali otoczeni wielką troską, chociaż można by było przypuszczać, że Węgrzyn głównie faworyzował swojego syna. Mieczysław odziedziczył wielki talent, również został aktorem, lecz nigdy nie rywalizował na polu artystycznym ze swoim ojcem, którego uważał za pierwszego mistrza sceny. Pozorna sielanka rodzinna zakończyła się wraz z wyjazdem Józefa do Warszawy. Tam rozpoczął romans z aktorką Zofią Lindorówną. Po wielu miesiącach prowadzenia podwójnego życia artysta postanowił opuścić swój rodzinny dom. Węgrzyn, wcześniej zatwardziały katolik, dla swojej nowej ukochanej porzucił wyznawaną wiarę i zawarł nowy związek małżeński w obrządku prawosławnym. Ślub pary odbył się w warszawskiej cerkwi na Pradze i stał się jednym z największych sensacyjnych wydarzeń towarzyskich ówczesnej Warszawy. Józef Węgrzyn i Zofia Lindorówna byli razem przez piętnaście lat i nie doczekali się wspólnych dzieci.

Józef Węgrzyn z Zofią Lindorówną w Hotelu Europejskim

Nieodłącznym elementem historii aktora jest jego smutna przemiana, która rozpoczęła się wraz z końcem dwudziestolecia międzywojennego. Oprócz naturalnej starości, pojawienia się kilku siwych włosów, można było odnaleźć tragiczniejsze skutki upływającego czasu i przemijalności życia Józefa Węgrzyna. Od 1916 roku artysta nadużywał spożywania alkoholu (głównie bimbru), a z biegiem czasu coraz bardziej topił się w nałogu. Zdarzało mu się upijać się z napotkanymi dorożkarzami lub występować na scenie pod wpływem alkoholu. Ludzie z jego najbliższego otoczenia jednogłośnie twierdzili, że artysta marnuje swój talent. Najprawdopodobniej zbyt częste upijanie się Węgrzyna miało wpływ na rozpad jego małżeństwa z Zofią Lindorówną. 

Zofia
Lindorówna

Józef Węgrzyn wszedł w okres okupacji hitlerowskiej z powoli rozwijającą się depresją. W grudniu 1939 roku został aresztowany przez gestapo i uwięziony na Pawiaku wraz z innymi artystami. Najprawdopodobniej przyczyną ujęcia Józefa Węgrzyna był jego lipcowy występ w Teatrze Polskim, gdzie parodiował Adolfa Hitlera. Po zwolnieniu z więzienia artysta rozpoczął pracę w teatrach jawnych: Złotym Ulu, Komedii i Miniaturach. W czasie Powstania Warszawskiego miał brać udział w spektaklu Warszawianka, jednak jego realizacja nie doszła do skutku.  

Mieczysław
Węgrzyn

Okres drugiej wojny światowej przyniósł aktorowi jeszcze większa cierpienia. Po rozpoczęciu okupacji Józef Węgrzyn i jego syn zostali rozdzieleni. Mieczysław wyjechał do Krakowa. W 1942 roku hitlerowcy pojmali go, osadzili w obozie koncentracyjnym Auschwitz i kilka tygodni później rozstrzelali pod blokiem 11. Dla Węgrzyna był to cios prosto w serce, po którym już nigdy nie był w stanie się pozbierać. Jego świat legł w gruzach, ponieważ stracił najważniejszą osobę w swoim życiu. 

Po zakończeniu wojny los nadal nie oszczędzał aktora. Józef Węgrzyn będąc na skraju psychicznego wyczerpania prowadził nawet budkę z wódką.  Na szczęście udało mu się porzucić kompromitującą pracę i zamieszkać w Łodzi. Mężczyzna zaangażował się w tworzenie kilku spektakli Teatru Wojska Polskiego. Największym sukcesem ostatnich lat jego życia była rola Strzygi-Strzyckiego w Porwaniu Sabinek. Występował gościnnie w Łodzi i Bydgoszczy. W 1950 roku artysta zszedł już na zawsze ze sceny i został umieszczony w zakładzie psychiatrycznym Ministerstwa Zdrowia w Warszawie. Chorujący na depresję i schizofrenię powoli tracił kontakt z rzeczywistością. Józef Węgrzyn ogarnięty szaleństwem umiera 4 września 1952 roku.

Bibliografia:

Józef Węgrzyn. Filmografia, Filmweb (online), [w:]http://www.filmweb.pl/person/J%C3%B3zef+W%C4%99grzyn-44995 (dostęp: 18.04.2016 r.).

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, Warszawa 1973, hasło: Józef Węgrzyn.

Z miłości do syna, E-teatr.pl (online), [w:] http://www.e-teatr.pl/pl/artykuly/127916.html (dostęp: 28.12.2016 r.).

K. Biernacki, Józef Węgrzyn, Kraków 1973.

S. Koper, Życie prywatne elit artystycznych Drugiej Rzeczpospolitej, Warszawa 2010.

M. Mokrzycka-Pokora, Józef Węgrzyn, Culture.pl (online), [w:] http://culture.pl/pl/tworca/jozef-wegrzyn (dostęp: 18.04.2016 r.).

Mówił gestem - Władysław Grabowski

Słynny bywalec warszawskich lokali należący do miejscowej śmietanki towarzyskiej, 

skory do żartów mężczyzna, który nigdy nie wylewał za kołnierz 

biesiadując w Hotelu Europejskim, Trębackiej lub Pod Filarami – Władysław Grabowski. 

Aktor urodził się 1 czerwca 1884 roku w Warszawie - najprawdopodobniej w rodzinie szlacheckiej, której przodkowie byli członków Sejmu Wielkiego. Tuż po zakończeniu nauki w szkole średniej odbył kurs rysunku pod okiem Wojciecha Gersona, a następnie studiował w Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. Miał okazję występować na krakowskich, łódzkich, warszawskich, a także petersburskich deskach teatralnych. Władysław Grabowski nie ograniczył się jedynie do gry na scenie. Można było go słuchać w narodowym radiu, gdzie prowadził audycje. W 1911 roku po raz pierwszy zaangażował się w produkcję polskiego filmu niemego pt. Meir Ezofowicz, gdzie grał rolę pomocnika rabina. Następnie występował w Przesądach (1912), Studentach (1916), Arabelli w Tajemnicach Warszawy (1917), Cudzie nad Wisłą (1921), Panu Twardowskim (1921), O czym się nie mówi (1924), Iwonce (1925), Trędowatej (1926), Mogile nieznanego żołnierza (1927), Ziemi obiecanej (1927), Ostatniej eskapadzie (1933), Czy Lucyna to dziewczyna? (1934), Dwóch Joasiach (1935), Kochaj tylko mnie (1935), Wacusiu (1935), 30 karatach szczęścia (1936), Bolku i Lolku (1936), Dodku na forncie (1936), Dwóch dniach w raju (1936), Papa się żeni (1936), Trędowatej (1936), Dorożkarzu nr 13 (1937), Dziewczętach z Nowolipek (1937), Ordynacie Michorowskim (1937), Trójce hultajskiej (1937), Sygnałach (1938), Szczęśliwej trzynastce (1938), Wrzosie (1938), Za zasłoną (1938), Zapomnianych melodiach (1938), Czarnych diamentach (1939), Ja tu rządzę (1939), Żonie i nie żonie (1939), a po zakończeniu II wojny światowej w Dwóch godzinach (1946), Skarbie (1948) i Za wami pójdą inni (1949). Władysław Grabowski najczęściej brał udział w produkcjach filmów komediowych i grał role szlachciców. Był mistrzem drugiego i trzeciego planu. Przy tym wykazywał się świadomą, nonszalancką oraz przepełnią urokiem grą aktorską, która była podkreślana urzekającym dystansem artysty do samej swojej postaci. Przede wszystkich jego występy charakteryzowały przerysowane gesty i mimika oraz karykaturalna postawa. W każdej scenie chciał jasno przekazać odbiorcom swoje emocje. 

Władysław Grabowski z Mieczysławą Ćwiklińską w filmie pt. ,,Ordynat Michorowski"

Po rozpoczęciu okupacji Rzeczpospolitej aktor sporadycznie grywał w teatrach jawnych, np. w Teatrze Komedia. Od 1945 do 1949 roku występował w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi. Do Warszawy wrócił w 1950 roku, gdzie na początku pracował w Teatrze Polskim, a następnie od 1951 roku w Teatrze Narodowym. Ponadto współpracował z Polskim Radiem, w którym prowadził cykl audycji anegdotycznych pt. Wesoły kramik. Partnerował mu Kazimierzem Rudzki. W ciągu swojego życia został czterokrotnie odznaczany lub nagradzany, nin., Złotym Krzyżem Zasługi (1952), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1953), Nagrodą Państwową II stopnia za całość działalności aktorskiej (1955) oraz  Orderem Sztandaru Pracy (1959). Władysław Grabowski zmarł 6 lipca 1961 roku w Warszawie, gdzie także został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

O Władysławie Grabowskim: 

...uosobieniem kapitalnego instynktu teatralnego, który pozwala mu lawirować między groteską artystyczną a wyrazem realistycznym...

- L. Schiller

...bawiąc się każdą figurą, w którą się wcielał, dając ujście swemu pysznemu humorowi, pomysłowości niezwykłej, poprzez fantastyczne - jemu tylko właściwe akcenty dykcji, wężowe skręty swej figury i gesty, potrafił pokazać człowieka...

- J. Leszczyński

...typ oryginała, którego zachowanie się, sposób bycia, wymowa, głos, ruchy, specyficzny rodzaj humoru i dowcipu, tworzyły całość skończoną, swoistą i zgoła nie dającą się porównać z żadnym z jego rówieśników...

- A. Zelwerowicz

Bibliografia:

Władysław Grabowski. Filmografia, Filmweb (online), [w:] http://www.filmweb.pl/person/W%C5%82adys%C5%82aw+Grabowski-44997 (dostęp 30.03.2016 r.).

Władysław Grabowski - mistrz teatralnej anegdoty, Polskieradio.pl (online), [w:] http://www.polskieradio.pl/8/734/Artykul/405390,Wladyslaw-Grabowski-mistrz-teatralnej-anegdoty (dostęp 26.12.2016 r.).

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, Warszawa 1973, hasło: Władysław Grabowski.

S. Koper, Życie prywatne elit artystycznych Drugiej Rzeczpospolitej, Warszawa 2010, s. 40.

M. Zakrzewska, Władysław Grabowski - baron na scenie, Blog.pl (online), [w:] http://cosiedziwisz.blog.pl/2014/03/31/wladyslaw-grabowski-baron-na-scenie/ (dostęp 26.12.2016 r.).