Coś się rodzi...

Polska będąca pod zaborami przez 123 lata borykała się z najrozmaitszymi problemami, które w bardzo gwałtowny sposób niszczyły panujący wcześniej ład i porządek. Nie był to okres przychylny dla rozwoju polskości, lecz mimo wszystko mnóstwo rodaków świetnie działało rozwijając się w wielu branżach. Polacy za wszelką cenę pragnęli utrzymać swój dorobek, a w tym także kulturalny. Na ojczystych ziemiach rozwijały się wszelkie gałęzie sztuki. Wielu Polaków zasłynęło swoimi osiągnięciami na arenie międzynarodowej. Nie było to tak banalnym zadaniem, gdyż rozwój narodowej kultury popularnej borykał się z problemami wywołanymi przez władze państw zaborczych (w głównej mierze pruskich oraz rosyjskich). Nie tylko wprowadzenie cenzury było blokadą dla dalszego kształtowania się wcześniej określonego przeze mnie obszaru. Powszechny analfabetyzm (sięgał według spisu z 1897 roku – 69,5% społeczeństwa zamieszkującego ziemie polskie) był również istotną bolączką Polaków, która w pewnym stopniu ograniczała rozwój branży rozrywkowej.

Krakowskie Przedmieście, Warszawa 1895

W XIX wieku wśród rodaków miał miejsce znaczny przyrost przyrost naturalny, który był szczególnie widoczny w dużych miastach:

• Warszawie (1895 r. – 540 tys. mieszkańców; 1914 r. - 884 tys. mieszkańców), 
• Łodzi (1885 r. - 168 tys. mieszkańców; 1900 r. - 283 tys. mieszkańców), 
• Lwowie (1880 r. - 103 tys. mieszkańców; 1910 r. - 230 tys. mieszkańców), 
• Krakowie (1890 r. - 74 tys. mieszkańców; 1910 r. - 152 tys. mieszkańców) 
• Poznaniu (1896 r. - 73 tys. mieszkańców; 1900 r. - 117 tys. mieszkańców).

W jego wyniku doszło do zmian w ożywionym życiu kulturalnym, których skutkiem było powstanie mało wymagającej grupy Polaków dążącej do uzyskania niezbyt wyszukanej rozrywki. Do pierwszej opcji należały przetworzone warianty kultury ludowej (wesołe miasteczka, strzelnice, orkiestry podwórzowe, występy linoskoczków, defilady, rozgrywki sportowe), a do drugiej uproszczone warianty kultury wysokiej (różnorodne senniki, kalendarze, prasa brukowa, wodewile, teatrzyki ogródkowe). Między nimi istniały widowiska optyczne, które są obecnie uznawane za poprzedniczki kinematografu (w I poł. XIX w.: panoramy i pokazany latarni magicznych; w II poł. XIX w. fotoplastykony). Ponadto warto dodać, że przedstawiona przeze mnie grupa ludzi znacznie poszerzyła swój horyzont zainteresowań, gdyż ponad kulturę słowa stawiała ciekawość świata, np. podróże, odkrycia geograficzne czy nowinki techniczne.

Plac Mariacki, Lwów 1900

Możliwość uzyskania wśród Polaków coraz to bardziej wymyślnych rozrywek znacznie się zwiększyła w przeciągu kilku lat, ponieważ dość prymitywne elementy, urządzenia mające zabawiać publiczność były jednie zalążkiem nowych cudów techniki. Bez nich działalność polskich artystów estradowych, dramatycznych i komediowych byłaby w wielkim stopniu utrudniona i nie mogłaby ulec uwiecznieniu. Na szczęście do czasów współczesnych zachowało się kilka materiałów z końca XIX wieku i początku XX wieku, dzięki którym jestem w stanie zaprezentować i przeanalizować pierwsze kroki polskich aktorów, piosenkarzy, muzyków czy innych twórców. Moim zdaniem już częściowo zapomnianą przez wszystkich historię pierwszego etapu istnienia polskiej sceny filmowej warto jednak jakkolwiek utrwalić - przypomnieć społeczeństwu, jaką bajeczną moc w sobie skrywała. A przede wszystkim ukazać współczesnym amatorom polskiego kina, dzięki czemu i komu mogą podziwiać obecne widowiska, które są rozwiniętym zrębem życia artystycznego sprzed ponad wieku.

Objaśnienia:

Fotoplastykon - dawne urządzenie widowiskowe pozwalające większej liczbie osób na jednoczesne, indywidualne oglądanie stereoskopowych obrazów fotograficznych. 

Wodewil - komediowy utwór sceniczny, nierzadko o cechach farsy, zbliżony do operetki. Posługuje się udramatyzowanym tekstem mówionym oraz muzyką, piosenką i fragmentami baletowymi. Od XV w. wodewilem nazywano kuplety satyryczne, później spektakle wędrownych teatrzyków, których wykonawcy śpiewali razem z publicznością.

źródło objaśnień: Onet.pl

Bibliografia:

Łódź. Dzieje miasta, red. B. Baranowski i J. Fijałek, Warszawa-Łódź 1980.

J. Bieniarzówna, J. M. Małecki, Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1796-1918, Kraków 1979.

A. Chwalba, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.

M. Hendrykowska, M. Hendrykowski, Film w Poznaniu i Wielkopolsce 1896-1996, Poznań 1996.

T. Lubelski, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Katowice 2009.

L. Podhorodecki, Dzieje Lwowa, Warszawa 1993.